Kiến trúc thượng tầng được đánh giá là một phạm trù kiến thức rất khó tiếp cận khi học bằng phương pháp thông thường. Hơn nữa đây còn là một phạm trù rất rộng có trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Vì vậy, việc tìm hiểu kiến trúc thượng tầng là gì cũng như đặc điểm của phạm trù này như thế nào là vô cùng quan trọng. Trong bài viết dưới đây VINA Land sẽ chia sẻ thông tin từ A đến Z về kiến trúc thượng tầng cho bạn hiểu rõ.
Kiến trúc thượng tầng là gì?
Mỗi hình thái và mỗi phần khác biệt thuộc kiến trúc hạ tầng khi hình thành đều đảm nhiệm những vai trò cụ thể trong việc tạo dựng nên bộ mặt tinh thần và tư tưởng xã hội của một cơ sở hạ tầng nào đó. Chính điều này đã phản ánh thực tế cơ sở hạ tầng. Đồng thời những yếu tố của kiến trúc thượng tầng đều có mối liên hệ mật thiết với cơ sở hạ tầng của nó dựa vào mỗi hoàn cảnh cụ thể. Bởi vậy xã hội là kết quả của sự phát triển kinh tế trong xã hội và tương tự nhà nước như thế nào phản ánh chính trị như vậy. Ngoài ra, còn tồn tại một số yếu tố mang tính đối lập về tư tưởng quan điểm và tổ chức chính trị của các giai cấp bị trị.
Vậy kiến trúc thượng tầng được hiểu là toàn bộ những quan điểm chính trị, pháp quyền, đạo đức, triết học, tôn giáo, nghệ thuật,… Tương ứng với các thể chế bao gồm: Nhà nước, Đảng phái, giáo hội, các đoàn thể,… được tạo ra dựa vào một cơ sở hạ tầng nhất định.
Kiến trúc thượng tầng chính là những hiện tượng, những biểu hiện tập trung đời sống tinh thần của xã hội và là bộ mặt tinh thần tư tưởng của hình thái kinh tế xã hội. Cùng với một số bộ phận khác kiến trúc thượng tầng đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành cơ cấu hoàn chỉnh của hình thái kinh tế – xã hội.
Đặc điểm nổi bật của kiến trúc thượng tầng
Các bộ phận khác nhau thuộc kiến trúc thượng tầng khi xuất hiện đều mang trong mình những vai trò và mục đích cụ thể để phản ánh cơ sở hạ tầng tương ứng tạo nên bộ mặt tinh thần và tư tưởng của xã hội. Song chỉ một vài yếu tố của kiến trúc thượng tầng liên quan đến cơ sở hạ tầng của nó chứ không phải là tất cả. Cần nhận thức được rằng trong xã hội có sự phân chia giai cấp bộ phận quan trọng nhất và mạnh mẽ nhất của kiến trúc thượng tầng đó chính là tư tưởng chính trị, tư tưởng, pháp quyền và những tổ chức tương ứng như: chính Đảng và Nhà nước. Bên cạnh đó còn tồn tại những thành phần đối lập mang trong mình tư duy quan điểm và tổ chức chính trị khác nhau đặc biệt là trong tầng lớp giai cấp bị trị.
Kiến trúc thượng tầng của xã hội thể hiện sự đối kháng sâu sắc giữa các tầng lớp giai cấp. Sự đối lập nhau về quan điểm chính trị tư tưởng và các cuộc đấu tranh tư tưởng của các giai cấp đối kháng chính là biểu hiện của tính giai cấp kiến trúc thượng tầng.
Mỗi yếu tố thuộc kiến trúc thượng tầng có đặc điểm cũng như quy luật phát triển khác nhau. Tuy nhiên giữa chúng có sự tác động qua lại lẫn nhau và cùng góp phần phản ánh cơ sở hạ tầng. Xong chỉ có một số yếu tố của kiến trúc thượng tầng liên hệ với nhau đối với cơ sở hạ tầng chứ không phải là toàn bộ. Các yếu tố như: chính trị, pháp luật có mối liên hệ trực tiếp với cơ sở hạ tầng. Còn các yếu tố khác như triết học tôn giáo nghệ thuật chỉ quan hệ gián tiếp.
Trong xã hội các giai cấp có sự đối lập nhau thì Nhà nước chính là bộ phận quyền lực nhất của kiến trúc thượng tầng về mặt pháp lý chính trị.
Trong giai đoạn quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa cộng sản trong kiến trúc thượng tầng vẫn còn tồn tại những dấu vết của các tầng lớp thống trị trước đây. Bởi vậy trong cấu trúc thượng tầng của nhà nước xã hội chủ nghĩa hiện nay có một số nước vẫn còn sự đối đầu giữa tư tưởng xã hội chủ nghĩa với những tư tưởng còn sót lại. Điều này chỉ có thể được thay đổi khi tiến tới chủ nghĩa cộng sản và tính giai cấp được loại bỏ hoàn toàn.
Kết cấu kiến trúc thượng tầng của mỗi xã hội khá phức tạp và được phân tích dựa trên các giác độ khác nhau của xã hội. Qua đây chúng ta có thể thấy được mối liên hệ phấn khích và tương tác giữa chúng. Tổng quan kiến trúc thượng tầng của một xã hội gồm có các hình thức ý thức xã hội và các cơ cấu chính trị xã hội tương ứng.
Quan hệ biện chứng giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng
Mối liên hệ giữa kiến trúc thượng tầng và cơ sở hạ tầng không thể tách rời và định hình sự tồn tại và phát triển của nhau
Cơ sở hạ tầng có quyền quyết định kiến trúc thượng tầng
Cơ sở hạ tầng đóng vai trò quyết định trong việc xác định nội dung và bản chất của kiến trúc thượng tầng và ngược lại. Tương ứng một cơ sở hạ tầng sẽ hình thành một kiến trúc thượng tầng phù hợp có vai trò bảo vệ cơ sở hạ tầng đó. Trong xã hội giai cấp giai cấp nào thống trị về kinh tế thì cũng đồng nghĩa với việc sẽ có lợi thế hơn ở các lĩnh vực khác.
Tóm lại những mâu thuẫn trong kinh tế định hình được mâu thuẫn tương ứng trong những bậc chính trị và tư tưởng là cách thể sự đối lập trong đời sống kinh tế. Tất cả các yếu tố của kiến trúc thượng tầng rồi trực tiếp hay gián tiếp bằng một cách nào đó đều chịu tác động từ cơ sở hạ tầng bởi cơ sở hạ tầng có quyền quyết định.
Tính quyết định của cơ sở hạ tầng đối với kiến trúc thượng tầng còn thể hiện rõ qua việc: khi cơ sở hạ tầng thay đổi, kiến trúc thượng tầng cũng sẽ điều chỉnh tương ứng. Những thay đổi trong cơ sở hạ tầng tạo ra nhu cầu khách quan để cải biến kiến trúc thượng tầng, đảm bảo phù hợp với tình hình mới. Vì vậy, sự biến đổi của kiến trúc thượng tầng là dấu hiệu rõ ràng cho sự thay đổi của cơ sở hạ tầng. Tính phụ thuộc của kiến trúc thượng tầng vào cơ sở hạ tầng xuất phát từ vai trò quan trọng của hoạt động kinh tế đối với tất cả các lĩnh vực hoạt động khác trong xã hội.
Mặc dù cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng có sự liên kết chặt chẽ với nhau. Tuy nhiên, quan hệ này không được đơn giản hóa. Toàn bộ kiến trúc thượng tầng, cùng với các thành phần cấu thành nó, tồn tại với tính độc lập tương đối trong quá trình phát triển và ảnh hưởng đến sự biến đổi của cơ sở hạ tầng.
Sự tác động trở lại
Tất cả các yếu tố của kiến trúc thượng tầng đều góp phần tác động đối cơ sở hạ tầng nhưng mỗi yếu tố mang theo một vai trò khác nhau. Sự tương tác trở lại này xảy ra theo hai hướng:
Khi kiến trúc thượng tầng và cơ sở hạ tầng có tương quan đồng hướng, chúng thúc đẩy nhau phát triển.
Trái lại, nếu kiến trúc thượng tầng và cơ sở hạ tầng có mối quan hệ ngược hướng, chúng có thể hạn chế sự phát triển của cơ sở hạ tầng mà nó phụ thuộc vào.
Kiến trúc thượng tầng ở Việt Nam hiện nay
Lấy chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm đường lối
Việt Nam ta hiện nay vẫn đang duy trì cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng lấy Chủ nghĩa Mác-Lênin cùng tư tưởng Hồ Chí Minh làm kim chỉ nam. Tất cả các hoạt động của Đảng Nhà nước và nhân dân đều lấy nội dung này làm giá trị cốt lõi. Mục đích là để giải phóng con người thoát khỏi chế độ áp bức bóc lột, giải phóng xã hội khỏi nỗi ô nhục của dân tộc, đi làm thuê bị thống trị và bóc lột.
Chính bởi lý do này mà nhà nước ta luôn chú trọng việc truyền bá chủ nghĩa mác-lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh từ xưa đến nay.
Xây dựng nhà nước do dân, vì dân
Trong thời kỳ quá độ chủ nghĩa xã hội, chủ trương xây dựng đất nước Đảng ta nêu rõ cương lĩnh: “Xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa nhà nước của dân, do dân và vì dân, liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và tầng lớp trí thức làm nền tảng do Đảng Cộng Sản lãnh đạo”. Vì thế tất cả các tổ chức bộ máy tạo thành hệ thống chính trị xã hội không còn tồn tại theo mục đích tư nhân và vì lợi ích chung của con người và cá nhân hóa.
Mọi bước phát triển trong cơ sở hạ tầng là một giai đoạn giải quyết những mâu thuẫn giữa kiến trúc thượng tầng. Việc phát triển và củng cố cơ sở hạ tầng và các bộ phận của kiến trúc thượng tầng là một quá trình diễn ra xuyên suốt trong thời kỳ quá độ. Tính giai cấp trong giai đoạn này được thể hiện rõ nét và sâu sắc ở sự đối địch về quan điểm tư tưởng và các cuộc đấu tranh đối kháng về giai cấp sâu sắc.
Ở mỗi thời kỳ xã hội lại mang một hình thái kiến trúc thượng tầng đặc trưng riêng. Hi vọng qua bài viết này đã giúp bạn hiểu rõ hơn về kiến trúc thượng tầng là gì. Nếu vẫn còn thắc mắc gì cần được giải đáp hãy liên hệ VINA Land chúng tôi để được hỗ trợ nhanh nhất và chính xác nhất!
Xem thêm: